جهاد كتابخواني
جهاد كتابخواني
راهكار تحقّق مطالبات رهبري در موضوع كتاب و كتابخواني
اشاره:
بيانات و رهنمودهاي رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار مسئولان كتابخانهها و كتابداران در زمينة كتاب و كتابخواني( ) كه تأكيد و عصارهاي بود از بيانات معظمٌله در سالهاي 69-76، و متأسفانه چندان مورد توجه قرار نگرفته بود، مسئولان فرهنگي كشور و تشكلهاي نشر را به صدور اطلاعيهها و ارائه برنامههايي واداشت. اين توجه و رويكرد متوليان امور فرهنگي، را بايد غنيمت دانست و فضايي كه ايجاد شده است را بايد به يك فرصت تاريخي براي تحقق آرزوها در موضوع توليد كتابهاي سالم و مفيد، بالا بردن ميزان مطالعه و كتابخواني در ميان ملت، قطع دستهاي منحرف سياسي پنهان در پشت مسائل فرهنگي، تبديل كرد.
بر اساس تجربهاي كه نظام جمهوري اسلامي ايران در زمينة نهضت نرمافزاري و پيشرفت در زمينههاي مختلف علمي كسب كرده است- كه طراح و پشتيبان اين نهضت نيز رهبر معظم انقلاب اسلامي بودهاند- در زمينة كتاب و كتابخواني و جبران عقبماندگيهاي زيادي كه در اين مقوله ديده ميشود، نيز بايستي راههاي ميانبُر و جهادي مورد توجه قرار گيرند. اين طرح بر همين اساس يعني حركت جهادي، تنظيم شده است و بر اين باوريم كه عمل به آن، جهشي قابل توجه را در حوزة كتاب و كتابخواني بوجود خواهد آورد و گامهاي بلندي به سوي تحقق مطالبات و منويّات رهبر حكيم و فرزانة انقلاب و رفع دغدغههاي معظمٌله در اين حوزه برداشته خواهد شد.
گسترش در سطح، حركت در عمق
بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي، دو محور عمده و اساسي را در حوزة كتاب و كتابخواني مورد تأكيد و مطمع نظر قرار داد كه بايستي در كنار هم و بموازات هم مورد توجه و عمل قرار گيرند.
- اولين محور، بحث افزايش چندين برابري (تا 10 برابري) شمارگان كتابهاي منتشر شده كه در خور شأن ملت ايران از لحاظ سابقة فرهنگ اسلام و ايران باشد. اين محور كميّت كتابها را مورد توجه قرار ميدهد كه ما از آن «گسترش در سطح» ياد ميكنيم و شامل كليه برنامهها و اقداماتي است كه خريد و مطالعه كتاب را در ميان اقشار مختلف مردم، افزايش ميدهد.
- دومين محور، مسألة بهبود كيفيت كتابهاي توليدي و شيوهها و سير مطالعاتي است. توليد كتابهاي مفيد و سالم، قطع دستهاي منحرف سياسي از صحنة توليد و توزيع كتاب در ايران، نقد كتاب براي آشنايي و انتخاب كتابهاي خوب از سوي مردم، ترويج فرهنگ و شيوههاي كتابخواني و تدوين و معرفي سير مطالعاتي مناسب براي اقشار مردم، در اين محور مورد بحث هستند. ما از اين مقوله با اصطلاح «حركت در عمق» ياد ميكنيم كه به كيفيت كتاب و مطالعه و ارتقاء و تعالي آن ميپردازد.
ضرورت ايجاد شبكة جهادي نشر در كنار شبكة حرفهاي نشر
شبكة حرفهاي نشر مانند هر شبكة حرفهاي ديگر، ويژگيها و آسيبهاي خاص خود را دارد. شبكة حرفهاي نشر، بيش از هر مسألهاي، نفع مالي را مدنظر دارد. اين مسأله يك امر طبيعي است در عين آنكه هستند كتابفروشاني كه عشق به كتاب و انگيزة فرهنگي و الهي، آنان را به اين حوزه كشانده و سختيها را متحمل و به حداقلها راضي شدهاند. در كنار انديشة مالي، عدم امكان تحرك در خارج از چارچوب فروشگاه، عدم صرفه براي حضور در مناطق كم جمعيت و دور افتاده شهري و روستايي، عدم امكان توزيع تمامي آثار منتشر شدة سالم و مفيد در اين شبكه، رويكرد غير ارزشي و گاه ضدّ انقلاب اسلامي برخي صاحبان شبكه حرفهاي نشر، گرايش بعضي از فروشگاههاي نشر به سوي بازار كاذب كتاب، از جمله آسيبهاي شبكة حرفهاي نشر است كه اين شبكه را براي تحقق دو محور عمده و اساسي كه بازگو كرديم، ناتوان مينمايد.
انقلاب اسلامي براي كاستن از آسيبهاي برخي مسائل كه ضرورت ايجاب ميكرد تا در آن زمينهها حركتهاي اساسي و جهادي انجام شود، تجربة ارزندهاي دارد. تأسيس جهاد سازندگي از جملة اين تجربههاست كه توانست در سالهاي ابتداي انقلاب، كم تحرّكي و ناتواني وزارت كشاورزي را جبران كند. اخيراً نيز در پي ادغام اين دو، بسيج سازندگي در حال خدمترساني جهادي به روستاها و شهرهاي دور افتادة كشور و جبران بعضي ناتوانيهاي سيستم حرفهاي كشور است. تأسيس جهاد دانشگاهي با هدف سرعت بخشيدن به مطالعات و تحقيقات دانشگاهي و جذب و هدايت استعدادهاي نخبة دانشگاهي، از تجربههاي ديگر نظام اسلامي است كه منشأ بركات و خدمات چشمگير گرديد.
در حوزه نشر يعني كتاب و كتابخواني، براي امكان تحقق دو مسأله افزايش كميّت و تعالي كيفيت، نياز به چنين شبكهاي است كه از آن تحت عنوان «شبكه جهادي نشر» ياد ميكنيم. البته ميتوان در نگاه ديگري از آن با عنوان «شبكة بسيج نشر» نام بُرد. عنوان دوم، بيشتر مسئوليت را متوجه سازمان بسيج و بسيجيان كشور و تفكر بسيجي مينمايد، در حالي كه در عنوان اول ساير اقشار كه نام خواهيم برد نيز حضور خواهند داشت. اگر چه در تمامي اقشار مورد نظر در اين طرح، بايستي همان تفكر بسيجي يعني- حضور در صحنههاي مورد نياز با انگيزة ايماني و تحمل دشواريها و سختيها در راه اهداف والا- حاكم باشد. در هر حال بسيج بيش از ساير سازمانها و اقشار در اين طرح مورد خطاب است.
اهداف شبكه جهادي نشر
براي اين شبكه ميتوان 14 هدف ذيل را بر شماري كرد. تعيين اين اهداف، ضمن امكان دادن به شبكه جهادي نشر براي كمك، ارتقاء، تكميل و سالمسازي شبكه حرفهاي نشر، به توسعه كمي و كيفي كتاب و كتابخواني، بصورت جهشي منجر خواهد شد. جهت جلوگيري از اطالة كلام، بصورت محوري اين اهداف، ارائه و از توضيح دربارة آنها خودداري ميشود.
1- تأمين منافع انقلاب اسلامي و ايجاد و انگيزة خدمت و رقابت و تحرّك در شبكة حرفهاي نشر.
2- ايجاد روحيه و احساس رسالتمحوري در ناشران در جهت توليد آثار مفيد، سالم و خوب.
3- تحوّل در بازار نشر به سود كتابهاي مفيد، سالم و خوب.
4- ارتباط مستقيم با مردم (مخاطبان) و بالا بردن توان خريد مردم با استفاده از منابع يارانهاي.
5- ايجاد سرعت در گردش اقتصاد نشر و بازگشت سرماية ناشران در جهت توليد بيشتر و مجدد كتابها.
6- تنظيم بازار نشر و جلوگيري از افزايش و قيمتگذاريهاي بيقاعدة كتاب.
7- امكان نيازسنجي دقيقتر از خلأهاي فكري در حوزة نشر.
8- فراهم آوردن امكان معرفي آثار جديد و سالم در حوزه نشر به مخاطبان.
9- تأسيس و تجهيز كتابخانههاي روستايي و شهرهاي كوچك و ادارة آنها.
10- ترويج روشهاي مناسب كتابخواني و سير مطالعاتي و افزايش فرهنگ كتابخواني.
11- شناخت و حمايت از استعدادها در زمينة تأليف، سروده، تصويرگري، قصّهنويسي در همة مناطق كشور.
12- جذب و ساماندهي منابع مالي و امكاناتي نظام در بسيج نشر.
13- مقابله و قطع دستها و شبكههاي توليد و توزيع كتابهاي انحرافي، فاسد و ضداخلاقي.
14- اشتغالزايي براي بسيجيان و بازنشستگان فرهنگي كشور.
انواع فعاليت شبكة جهادي نشر
اين شبكه ميتواند به اشكال و انواع ذيل، فعاليتهاي خود را ساماندهي و ارائه نمايد:
الف: تأسيس فروشگاههاي دائمي
ب: برگزاري نمايشگاههاي مناسبتي مانند هفته دفاع مقدس، هفتة كتاب، دهه مبارك فجر انقلاب اسلامي، هفتة بسيج و...
ج: تأسيس كتابخانههاي ثابت
د: برگزاري كتابخانههاي غير ثابت (ارائه در مترو، راهآهن، اتوبوسها و غيره).
حوزه فعاليت شبكة جهادي نشر
شبكة جهادي نشر با توجه به امكانات و هماهنگيها ميتوانند در حوزههاي ذيل، فعاليت گسترده داشته باشند و خدمات كتاب و كتابخواني را به مخاطبان ارائه دهند:
يك: پايگاههاي مقاومت مساجد و حسينيهها در شهرها و روستاها.
دو: پايگاههاي مقاومت ادارات، مراكز آموزشي در شهرها و مراكز استانها.
سه: اردوهاي جهادي.
چهار: راهيان نور و مناطق عملياتي مختلف در جنوب و غرب كشور.
پنج: پادگانها، مقرها و مراكز آموزش نيروهاي مسلّح.
شش: مراكز و سازمانهاي خدماتي همچون راهآهن، مترو، اتوبوسراني، بانكها، بيمهها، بيمارستانها، مطبها و ...
سه قشر مؤثر در ساماندهي شبكة جهادي نشر
در رهنمودهاي رهبر معظم انقلاب اسلامي اقشار مختلف، بويژه عموم مردم و جوانان، ناشران، مسئولين و متوليان فرهنگ كشور و دستاندركار امر كتاب و كتابخواني مورد خطاب قرار گرفتهاند. در طرح شبكه جهادي نشر، سه قشر هستند كه بيش از ساير اقشار بطور مستقيم مؤثرند. مسئولين و متوليان فرهنگ كشور و دستاندركار امر كتاب همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، شوراي عالي انقلاب فرهنگي كشور، نهاد كتابخانهها، سازمان تبليغات اسلامي و كانونهاي فرهنگي مساجد و... در سياستگذاريها، برنامهريزيها و حمايتها ميتوانند اين طرح را حمايت و تقويت نمايند.
اين سه قشر با اقدامات مربوطه عبارتند از:
1- روحانيت با حدود 60 هزار مسجد و حضور در مراكز نظامي انتظامي، ادارات و سازمانها با امكان منبر و تبليغ، با نفوذ كلام و مقبوليت عامه و پذيرش مردمي ميتوانند در امور ذيل اقدام نمايند.
1/1- معرفي كتابهاي مفيد و مناسب و نشان دادن آن در برنامة هفتگي مساجد (يك روز در هفته و بمدّت حداكثر 10 دقيقه بطور منظم).
2/1- خواندن و نقل از محتواي كتابها مخصوصاً در مناسبتها از كتابهاي مرتبط.
3/1- تشويق كتابخوانان و كتابداران مساجد.
4/1- ايجاد و اداره كتابخانة مسجد و رسيدگي به كتابخانههاي ادارات و سازمان متبوع.
5/1- برگزاري مسابقات كتابخواني مخصوصاً در مناسبتها.
6/1- اهداء كتاب در مناسبتها و به برگزيدگان مختلف.
7/1- سخنراني در باب اهميت كتاب و بركات كتابخواني و ترغيب مستمعين به كتابخواني بويژه در هفتة كتاب و مدت برگزاري نمايشگاههاي بينالمللي و استاني كتاب.
8/1- فراهم آوردن امكان برگزاري نمايشگاههاي كتاب در مساجد و مراكز مربوطه.
9/1- استفاده با اولويت از مغازههاي مربوط به مساجد براي فروشگاه كتاب (كه متأسفانه با تفكّر درآمدزايي، عمدتاً به مصارف غيرفرهنگي تخصيص و اجاره داده شدهاند!!)
2- بسيج با بيش از 40 هزار پايگاه و حوزه مقاومت و بيش از 10 ميليون بسيجي و امكانات فراوان مردمي و مقبوليت عمومي، ميتوانند در امور ذيل فعاليت نمايند:
1/2- تأسيس، تجهيز و ادارة كتابخانة پايگاههاي مساجد، ادارات، مراكز آموزشي و...
2/2- تأسيس فروشگاههاي ثابت كتاب در مساجد، حوزهها و پايگاههاي داراي امكانات و ساير اماكن مناسب.
3/2- برگزاري نمايشگاههاي كتاب به مناسبتهاي مختلف با حمايت نهادهاي فرهنگي و ناشران.
4/2- برگزاري مسابقات كتابخواني بين بسيجيان به مناسبتهاي مرتبط و در زمينههاي بصيرت افزايي.
5/2- معرفي كتابهاي سالم، مفيد و خوب به بسيجيان و مردم و فراهم آوردن امكان خريد با بنهاي كتاب و يارانه.
6/2- تأمين سرماية لازم براي تأسيس فروشگاه با وام كم بهره و بازده طولاني مدت به بسيجيان.
3- اساتيد و معلمان امور تربيتي و پرورش مدارس و دانشگاهها با بيش از 18 ميليون دانشآموز و دانشجو و صدها هزار نفر كادر آموزشي و پرورشي، در مدارس و دانشگاهها ميتوانند هم بطور مستقيم در قشر دانش آموز و دانشجو و هم غير مستقيم در خانوادههاي آنان اثرگذار باشند و در زمينههاي ذيل برنامهريزي و اقدام كنند:
1/3- تبديل زنگ انشاء به كتابخواني و قرائت بخشهايي از كتابهاي مفيد و سالم در سر كلاس.
2/3- فعّال نگهداشتن و تجهيز به روز كتابخانههاي مراكز آموزشي.
3/3- تهيه و ارائه سير مطالعاتي به دانشآموزان و دانشجويان.
4/3- معرفي كتابهاي مفيد در مناسبتهاي مختلف.
5/3- برگزاري مسابقات كتابخواني از كتابهاي سالم در مناسبتهاي مهم.
6/3- نقد و تحليل كتابها و تحريك احساس جستجو و مطالعة كتاب در دانشآموزان و دانشجويان با طرح سؤالهاي مناسب.
7/3- فراهم آوردن امكان برگزاري نمايشگاههاي مناسبتي و ارائه كتاب با يارانه.
نتيجهگيري
قطعاً اين اقدامات نياز به برنامهريزي و امكانات دارد ولي شروع اين كار با روحية و تفكر بسيجي، يقيناً در مدت كوتاهي، بازده اعجابانگيزي خواهد شد. ميتوان با اولويت دادن به بعضي از اقدامات، كار را آغاز كرد.
- با هماهنگي منابع مالي كشور و دادن وام با بهرة كم و بازپرداخت دراز مدت به بسيجيان فعّال و آماده و فرهنگيان بازنشستة داوطلب و متقاضي، ميتوان آنان را در داير كردن فروشگاههاي ثابت كتاب در شهرها و بخشها و مراكز مربوط، حداقل در مساجد داراي مغازههاي متعدد مساعدت و ياري كرد. و بدين ترتيب توان بزرگي را در امر كتاب و كتابخواني فعّال نمود و آنان را نيز از لحاظ مادّي زندگي، تأمين و ياري نمود،
- تأسيس كتابخانه در كليه مساجد و مسئوليت دادن به بسيج در اداره كتابخانه و نظارت ائمه جماعت مساجد،
- تأسيس فروشگاههاي كتاب در پايگاهها و حوزههاي مقاومت داراي امكانات،
- فعّال كردن پايگاهها و حوزههاي مقاومت شهري، روستايي و ادارات در برگزاري نمايشگاههاي مناسبتي،
اقدامات فوق ميتوانند در اولويت برنامهها قرار گرفته و در جهاد نشر، اثر غير قابل انكاري داشته باشند. براي سازماندهي برنامههايي كه بر شمرديم امور مساجد، سازمان بسيج، معاونت امور تربيتي و آموزش و پرورش و معاونت فرهنگي وزارت علوم بايستي به امر پشتيباني مالي، حمايت، آموزش و توجيه، ارتباطدهي با ناشران فعّال و مقيّد به انقلاب اسلامي، هماهنگي با نهادهاي رسمي فرهنگي كشور، جذب منابع مالي و يارانهاي براي حمايت مالي از فروشگاهها و نمايشگاههاي ثابت و غير ثابت اين طرح، بپردازند و بدانند كه ساماندهي طرح جهادي نشر يعني جامة عمل پوشاندن به منويّات رهبر معظم انقلاب اسلامي كه موجب ارتقاء فرهنگ عمومي كشور و مصون نمودن مردم و جوانان در برابر هجمة فرهنگي دشمنان و جبران فاصلة كتابخواني كشور با كشورهاي پيشرفته و رسيدن به رتبه اوّل در منطقه در سال 1400 شده و قطعاً مرضي خداوند تبارك و تعالي است. همچنان كه قبلاً گفتيم بار اصلي و مسئوليت اساسي در اين طرح به عهدة سازمان بسيج مستضعفان است كه با روحية انقلابي، ايمان متعالي و انگيزة بالا در هر ميداني كه وارد شده است منشأ تحوّل، تحرّك و بركت بوده است.