یادداشت مؤسسه خطاب به دست‌اندرکاران فرهنگی و نشر کشور /«ملاحظاتی در خصوص طرح‌های فصلی فروش کتاب»

فروش کتاب در طرح‌های فصلی، یک ابتکار و اقدام مثبت و اثرگذار در تقویت بنیه اقتصادی کتابفروشی‌ها و ترویج کتابخوانی است و بایستی از دست‌اندرکاران آن تقدیر نمود. آنچه موجب شد تا این یادداشت نوشته شود ملاحظاتی است که لازم است در کلیت جریان کتاب یعنی سیاستگذاری‌ها، حمایت‌ها و صدالبته نگاه به فرهنگ ملی اسلامی ـ که کتاب جزئی از آن است ـ دیده شوند. این ملاحظات اصل مسئله کتاب را مدنظر قرار می‌دهد، چرا که طرح‌های فصلی وقتی در بستر تولید کتاب ناهمگون و نامتوازن با فرهنگ و سبک زندگی ملی اسلامی قرار می‌گیرد، بخشی از جریان ترویج کتاب‌های عمدتاً ترجمه و اغلب مغایر با اسناد بالادستی حوزه فرهنگ و کتاب، می‌شود و زحمات دست‌اندرکاران به حساب ناشران و فروشندگان این گونه آثار ریخته می‌شود. اهم این ملاحظات را ابتدا ذکر می‌کنیم بعد مستندات آنها را ارائه می‌دهیم:

1-      چالش‌هایی که از دولت‌های سازندگی و اصلاحات آغاز شد و در دولت‍های تدبیر و امید تداوم یافت، ذائقه عمومی را به سوی آثار ترجمه و حتی آثار تألیفی خاص و غیرارزشی تغییر داد. مرزها و حریم‌‍‍‌هائی که شکست سبب شد تا گرایش‌ها به سمت اینگونه تولیدات چرخش کند. بر همین اساس و به طور قطع به یقیین سهم قابل توجهی از یارانه‌های پرداختی که از بیت‌المال نظام ارزشی جمهوری اسلامی است به تقویت بیشتر این ذائقه‌های منحرف شده منجر می‌گردد.

2-    فروشگاه‌های کتاب نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اغلب آنها به ویترین، نمایش و فروش آثاری اقدام می‌کنند که مطالبه کننده داشته باشند. این امر در عین حالی که طبیعی است لیکن در پاره‌ای اوقات و برخی کتابفروشی‌ها غیرطبیعی و نوعی همسوئی با جریان تولید کتاب‌های غیرهمسو با ارزش‌ها و سبک زندگی ایرانی اسلامی و بلکه  مروّج فرهنگ فاسد غربی است و صرف نگاه مادی برای تأمین نقدینگی این نوع جهت‌گیری را ایجاد نمی‌کند. در هر حال تقویت بنیة مالی کتاب‌فروشی‌ها اتفاق می‌افتد ولی با فروش کتاب‌هائی که عمدتاً ترجمه و با ارزش‌های نظام فاصله دارند و بعضی از کتاب‌فروشی‌هائی که صرفاً کتاب‌های غیرمتجانس با ارزش‌های نظام اسلامی را می‌فروشند.

3-    رقابت بین فروشگاه‌های کتاب با توجه به امکانات آنها، حجم ویترین و محل قرار گرفتن‌شان، رقابتی عادلانه و هم‌طراز نیست. این نابرابری ظرفیت‌ها برای استفاده از فرصت‌ها هم در پایتخت و هم در استان‌ها و شهرستان‌ها کاملاً وجود دارد. اگر چه مسئولان فرهنگ و متولیان  این طرح‌ها، در بوجود آمدن چنین نابرابری‌هائی چندان نقش نداشته‌اند ـ که معتقدیم با سیاستگذاری‌ها و حمایت‌های بعضاً نادرست تا حدودی دارای نقش در این آمایش و آرایش کتاب‌فروشی‌ها بوده‌اند ـ لیکن می‌توانند با اتخاذ تدابیری از این فاصله‌ها بکاهند و توزیع عادلانه تری از این نقدینگی داشته باشند.

4-    ناشران نیز از این طرح‌ها، بطور کاملاً متفاوت و با فاصله بسیار زیاد منتفع می‌شوند. بیشترین بهره را ناشرانی که دارای فروشگاه و برخی که دارای فروشگاه‌های متعدد و رنجیره‌ای هستند می‌برند. بعد از آنها ناشرانی که بیشتر آثارشان ترجمه است و مطابق با ذائقه‌های تغییر یافته عمومی است نفع بیشتری می‌برند. آثاری که به‌ هردلیل بصورت خاص و ویژه تبلیغ و معرفی شده‌اند و جزو پُرفروش‌ها قرار گرفته و ناشران آنها از این نقدینگی بیت‌المال، سهم بیشتری می‌برند.

امّا سهم بقیه ناشران چیست؟ چیزی در حد صفر!

در جهت افزایش ویترین و سیاستگزاری توزیع مناسب آثار عموم ناشران در فروشگاه‌ها و جهت دادن مطابق مصالح فرهنگی کشور به ویترین شدن آثار ارزشی در فروشگاه‌ها و نوعی ایجاد رغبت و انگیزه برای مشارکت در توزیع این آثار در فروشگاه‌ها، هیچ برنامه و اقدامی صورت نگرفته است.

برای شفاف‌سازی، استفاده سیاستگذاران و برنامه نویسان وزارت ارشاد و توزیع عادلانه و مطابق با مبانی فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ضرورت دارد:

1-    در کنار اعلام فروش کُل، کتاب‌های پُرفروش با قید تألیف یا ترجمه و ناشران آنها در تمامی این طرح‌ها اطلاع‌رسانی شود.

2-    میزان فروش فروشگاه‌های عضو این طرح‌ها و مقایسه آماری آنها با تفکیک هر استان و شهرستان اعلام گردد.

3-    میزان انتفاع ناشران از این فروش‌ها و یارانه‌های پرداختی مشخص و شفاف‌سازی شود.

امّا مستندات این ملاحظات:

آمار منتشره از طرح تابستانه و پائیزه سال 1398 که توسط خانه کتاب انجام شده است، داده‌های خوبی را برای قضاوت منصفانه از نتایج اجرای این طرح‌ها، فراهم نموده است. به این داده‌ها توجه کنید. آمارهای زیادی در این زمینه وجود دارند که به این داده اکتفا می‌شود تا از اطاله کلام خودداری گردد.

در این آمار، توجه به این نکته که خریداران آثار تألیفی از تخفیف 25 درصد و آثار ترجمه از 15 درصد استفاده می‌کردند مهم است و نشان می‌دهد علی‌رغم اعمال این سیاست که دیگر در سایر فصل‌ها تکرار نشده است، کتاب‌های ترجمه رکوردار پُرفروش‌ها در طرح تابستانه 98 بوده‌اند. ناشران پُرفروش هم ناشران ترجمه محور هستند: «در این طرح 31 استان و مشارکت 628 کتاب فروشی توانستند 384 هزار نسخه کتاب را به 98 هزار و 765 نفر بفروشند. در این طرح که از 27 تیر ماه لغایت سوم مرداد 98 اجرا گردید:

انتشارات چشمه، ققنوس، نگاه، نشرمرکز، نیلوفر، شرکت نشر قطره، کتاب کوله پشتی، نی، نسل نواندیش و افق همچنین انتشارات قدیانی، افق، هوپا، پرتقال، شرکت انتشارات فنی ایران، ذکر، شهر قلم، پیدایش، آریانوین و به نشر در فهرست پُرفروش‌ترین ناشران کتاب‌های کودک و نوجوان این طرح قرار گرفتند.

از جمله نویسندگان پُرفروش‌ترین کتاب‌های عمومی در یازدهمین دوره طرح «توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشان» می‌توان به ریچل هالیس، الیف شفق، جو جو مویز، فئودور میخائیلوویچ، داستایوسکی، اروین دی، آلن دوباتن، عباس‌ معروفی، رولف دوبلی، بزرگ علوی و استیو تولتس اشاره کرد.

تونی گراس، لیز پیشتون، اندی گریفیتس، آنتو نیوخ، ایتوربه، آنتوان دوسنت اگزوپری، جف کینی، مگان مک دونالد، امیلی بومون، جی کی رولینگ و آرال استاین، نیزبه عنوان پُرفروش‌ترین نویسندگان کتاب‌های کودک و نوجوان طرح «تابستانه کتاب 98» معرفی شدند.[1]

ناشران پُرفروش‌ترین کتاب‌های عمومی

ناشران پُرفروش‌ترین کتاب‌های کودک و نوجوان

نویسندگان پُرفروش‌ترین کتاب‌های کودک و نوجوان

در فهرست نویسندگان پُرفروش‌ترین کتاب‌های کودک و نوجوان در 18 ردیف اول انتخاب شده، تنها یک نویسنده ایرانی دیده می‌شود که مرحوم مهدی آذریزدی مؤلف کتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» است که مورد تأیید رهبر انقلاب اسلامی قرار گرفته است!!

اگر دقت کنیم که اغلب کتاب‌های این نویسندگان رویکرد اومانیستی به انسان و جهان هستی دارند و بدون خدائی را ترویج می کنند و سبک زندگی غربی به‌خصوص زیست با حیوانات و اختلاط دختران و پسران یعنی آزادی جنسی و معماری غربی و پوشش غیردینی را تبلیغ می‌نمایند، متوجه خسارت عظیمی که به فرهنگ ملی اسلامی آن هم در ابتدای یادگیری و الگوبرداری سنّی یعنی کودک و نوجوان، وارد می‌آید می‌شویم.

با توجه به داده همین یک مورد از طرح فصلی فروش کتاب، ملاحظاتی که ذکر کردیم اثبات نمی‌شوند؟ داده سایر فصل‌های فروش نیز همین منوال است که اگر ریز آنها منتشر شود حقایقی که ذکر کردیم شفاف‌تر و مستدل‌تر خواهد شد.

مخلص کلام اینکه: این برنامه بایستی با بازنگری اساسی و اتخاذ تدابیر و تصمیماتی که منجر به سه نتیجه مهم بشنوند، ادامه یابند:

1-    اهداف فرهنگی انقلاب اسلامی که در سیاست‌ها و ضوابط و مقررات نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح شده برآورده شوند. اهم این اهداف عبارتنداز ترویج و تقویت مبانی اعتقاد اسلامی و سبک زندگی ایرانی اسلامی و ممانعت از ترویج و تبلیغ فرهنگ غربی و اباحه‌گری.

2-    ایجاد عدالت در برخورداری و بهره‌وری از یارانه پرداختی از بیت‌المال بین فروشگاه‌های کتاب و ناشران در حد امکان و متناسب با نظام اسلامی.

3-    از اندیشة ترجمه‌ای و رواج آن بخصوص در گروه سنی کودکان و نوجوانان کاسته و به تدریج جلوگیری شود.

                                                                                  مؤسسه فرهنگی هنری قدرولایت